Black History Month : een verhelderend gesprek met Stella Nyanchama
Sinds enkele jaren horen we ook in België meer en meer over ‘Black History Month’. Maar waar gaat dit nu precies over? Waar en wanneer is het ontstaan? En waarom? …. Om een verhelderend antwoord op elk van deze vragen te krijgen ga ik graag in geprek met Nyanchama Stella, een gedreven dame met een visie. Nyanchama is afkomstig uit Kenia en verblijft al 35 jaar in België. Ze omschrijft zichzelf als een activiste waarbij haar achtergrond als sociale antropologe een gedegen basis vormt. Verder is zij werkzaam bij Hand in Hand Tegen Racisme vzw en actief als directrice van ENPAD (European Network for People of African Descent), als vice-voorzitster van Africalia en als bestuurslid van Africa Diaspora Network Europe (ADNE).
Naast dit alles is Nyanchama echter ook moeder van 4 en werd ze vorig jaar ook een grootmoeder. Voor haar was dit een eyeopener waarbij ze zich ging afvragen welke diepere kennis ze wou doorgeven en hoe ze genoemd wou worden door haar kleinkind. Al vlug werd duidelijk dat zij ‘Magokoro’, naar de authentieke Keniaanse benaming voor ‘oma’, wou genoemd worden.
Sinds dit moment voelde ze zichzelf ook als een diaspora-oudere en ontmoet ze veel diasporajeugd die haar ook zo beschouwen. Ze ontvangt heel veel boodschappen en berichtjes van hen en maakt er altijd tijd voor. Het roept voor haar het gevoel op dat ze had aan de ‘haard’ van haar eigen magokoro, naar de plek waar iedereen samen zat en gelijk was, toen ze luisterden naar haar wijsheid. Iedereen kon zijn pijn en triomfen delen. En zo bekijk ze zichzelf nu. Ze wordt door velen in de gemeenschap als een ‘ancestor’ (een wijze) beschouwd. Iets dat je niet zo maar claimt maar wordt, door anderen aan jou gegund, omdat je het echt verdient.
Nyanchama, waar en waarom ontstond Black History Month?
Black History Month is een jaarlijkse herdenking van sleutelfiguren en belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de Afrikaanse Diaspora.
Het verhaal begint in de VS rond 1926 en is het geesteskind van Carter G. Woodson die hiermee het grote publiek wilde wijzen op de bijdrage die de Afro-Amerikanen hebben geleverd aan de geschiedenis van het land. Bovendien werd er nauwelijks iets geschreven over de geschiedenis en tradities van de Afrikaanse diaspora in de geschiedenisboeken. Kennis die men wou behouden om aan de volgende generatie mee te geven zodat zij hun origine en wortels niet zouden vergeten.
In Amerika werd februari gekozen als herdenkingsmaand. Niet toevallig is dit volgens Nyanchama ook de maand waarin Valentijn gevierd wordt. De maand waarin liefde centraal staat … liefde voor jezelf, jouw toekomst en jouw geschiedenis. De huidige focus ligt in de VS vooral op helden die in Amerika iets betekend hebben zoals Malcolm X en Martin Luther King. Hun verhaal is ook nu nog voor veel Afro-Amerikanen herkenbaar waardoor de Black History Month in de VS steeds op veel bijval kan rekenen.
Ondertussen krijgt het ook aandacht in andere landen en in België?
Inderdaad vanuit de Verenigde Staten kwam Black History Month ook in het Verenigd Koninkrijk terecht waar het in 1987 voor het eerst werd gevierd.
Nadien sloten ook Canada en Ierland aan en ondertussen wordt er ook in Duitsland en Nederland een herinneringsmaand georganiseerd. De BHM beweging heeft zich vervolgens uitgebreid over de hele wereld om mensen bewust te maken van de verzwegen en/of uitgewiste geschiedenis van Afrikanen als gevolg van racisme, slavernij, kolonialisme en machtssystemen.
En in België?
Ook hier wordt sedert 2017 deze herinneringsmaand gevierd. De grondleggers hiervan zijn Aminata Ndow en Mohammed Barie. Iedereen is er altijd welkom om deel te nemen aan de evenementen die worden georganiseerd (lezingen, expo’s, muziek). Vandaag wordt de Afrikaanse identiteit in België bevestigd door verenigingen, evenementen en politieke bijeenkomsten, zoals de Black Lives Matter-beweging, die op 7 juni 2020 voor het Belgische Hof van Justitie in Brussel protesteerde, met ongeveer tienduizend in het zwart geklede mensen, tegen racisme, ter ondersteuning van alle gekleurde mensen en ter veroordeling van het politiegeweld na de moord op Georges Floyd in Minneapolis, Minnesota.
Deze voorliefde voor collectieve mobilisatie en publieke samenkomst vindt zijn weerklank in het BHM 2022-thema van dit jaar “de kracht van samenkomst”.
De focus hierbij ligt op de verschillende manieren waarop zwarte mensen in België door de jaren heen zijn samengekomen om te werken rond bewustzijn, om vragen te stellen en om nieuwe manieren van denken, handelen, zijn, creëren en verzorgen te verkennen.
Nyanchama is fier op de oprichters van het BHM initiatief maar vindt het teleurstellend hoe weinig aandacht en belang er aan deze maand wordt gegeven. Het valt op dat Black History Month Belgium te weinig maatschappelijk belangstelling gewekt: niet bij de massamedia, de politiek, het grote publiek of de universiteiten. Wat nog minder evident wordt door het huidige politieke polariserende discours en de vaak misleidende media berichtgeving en beeldvorming. Ook bij vele van de Afrikanen, voor wie het toch is bedoeld; is er weinig interesse. Sommigen vinden dat er gewoonlijk wordt nagedaan wat er in Amerika gebeurt en nauwelijks of nooit gaat over wat er bij de diaspora of op het Afrikaanse continent leeft. Misschien is het programma te elitair en dient het zich meer te richten op thema’s die bij de gewone mensen leven om van daaruit gezamenlijke punten te kunnen detecteren en deze om te zetten in concrete acties. Dit zou een mooie bijdrage kunnen zijn van BHM.
Hierbij moet het basis BHM idee van het eren van Afrikaanse helden en het maatschappelijk bewustwording van de geschiedenis van Afrikanen niet uit het oog verloren worden. Er moet ingezet worden op de jongeren uit de Afrikaanse diaspora, die vaak ontworteld zijn. Ze weer voeling geven met hun achtergrond via kennisoverdracht enerzijds maar ook via de gedeelde verhalen en immaterieel erfgoed. Ze bewust maken van het collectief van gezamenlijke gebruiken en gewoonten waar zij op een of andere manier deel van uitmaken.
In ieder geval is Black History Month België een ‘work in progress’ en ik heb enorm veel respect voor Aminata Ndow en Mohammed Barrie die dit in leven geroepen hebben. Aanvankelijk richtte het zich vooral op Antwerpen maar nu zien we meer en meer ook een uitvloei naar andere steden.
Het zou mooi zijn mocht er in hun programma ook meer aandacht komen voor nog levende helden en acties en dat we zo tot een kennisoverdracht komen die wortelt in het verleden en in het heden waardoor een heldere blik op de toekomst mogelijk wordt.
Heeft BHM enige invloed op de andere elf maanden?
Black History Month staat voor dertig dagen per jaar waarop mensen van Afrikaanse afkomst in de schijnwerpers willen staan. Dit betekent niet dat zij de overige elf maanden genegeerd moeten worden, maar het is een kans om hun persoonlijkheid en identiteit te vieren en om hun pioniers en inspirerende persoonlijkheden aan een groter publiek voor te stellen.
Hoe heeft de BHM andere gemeenschappen bewuster gemaakt?
BHM biedt talloze mogelijkheden om mensen van Afrikaanse afkomst te begrijpen in al hun ups en downs, hoop en dromen, beproevingen en tegenslagen, triomfen en tragedies. Het is een broodnodige eye-opener die anderen in staat stelt een glimp op te vangen van de heterogeniteit en diversiteit van mensen van Afrikaanse afkomst. Het stelt anderen in staat even stil te staan en te zien voor wat wij staan.
Wil je meer weten over BHM Belgium